ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΟ

ΤΟ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΟ,είναι ένα χωριό που απλώνεται σε δυο λόφους δεξιά της ροής του ποταμού Μπίστριτσα.  Βαπτίστηκε με το όνομα αυτό από την τοποθεσία του στη μέση του ποταμού, από τις ελληνικές λέξεις: «μέση» και «ποταμός», που σημαίνει στη μέση του ποταμού ή Μεσοπόταμος. Η τοπωνυμία του χωριού ταυτίζεται με τα γεωγραφικά αντικείμενα και τους παρακλάδους του ποταμού που έχουν περάσει στην πάροδο του χρόνου δίπλα του.

Είναι το κέντρο της επαρχίας με το ίδιο όνομα. Το Μεσοπόταμο είναι ένας παλιός οικισμός, για τον οποίο  μαρτυρούν τα αρχαιολογικά αντικείμενα όπου έχουν βρεθεί στη ράχη Αλλόιε όπως: νομίσματα, χωμάτινα και γυάλινα δοχεία, φούρνοι για το ψήσιμο των κεραμικών, όπου ανήκουν στον Ι αιώνα μ. Χ. Στην περίοδο του Μεσαίωνα, αρχίζει η κορυφαία στιγμή για το Μεσοπόταμο, όταν το 568 μ. Χ. μετεφέρθη εδώ η Επισκοπική Εξαρχία από τον Επίσκοπο Ευστάθιο, μετά την
καταστροφή της Φοινίκης.

Το Μεσοπόταμο φημίζεται για το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, χτισμένο τον ΧΙ αιώνα  καθώς και την ενιαία εκκλησία χτισμένη τον ΧΙΙΙ αιώνα. Την περιουσία και τον Ιερό Ναό τα συντήρησαν οι μοναχοί. Ο ξενώνας του μοναστηριού ήταν πάντα γεμάτος με φιλοξενούμενους και πιστούς, αλλά και πεινασμένους άστεγους.

Ήταν πάντα και η ζεστή γωνιά για τους αγωνιστές του έθνους. Εδώ είχε το στέκι του ο οπλαρχηγός Θύμιος Λιώλης. Εδώ φιλοξενήθηκαν οι απόστολοι το 1912-13  Γιάννης Ποτέτσης κ.ά για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Στα 1205 στο νάρθηκα της Μονής Αγίου Νικολάου λειτούργησε μοναστηριακή σχολή καλυβογραμμάτων (οι ιερείς δίδασκαν ανάγνωση, γραφή και το ψαλτήρι) με μαθητές από τα γύρω χωριά της Επισκοπής Εξαρχίας. Εδώ διδάχτηκε ο παπά Μαργαρίτης-Φοινίκη, που διετέλεσε αργότερα ηγούμενος της Μονής, επίσης ο πατήρ Κλίμης (Λύβηνα), ο παπά Γιώργης και παπά Νταβέλας (Κρανιά) παπά Νικόλας Ντάλας (1885-1965). Δε γνωρίζουμε πόσο διήρκησε η σχολή. Ήταν όμως η πιο πρώιμη για την περιοχή, που μας δείχνει οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη γι’ αυτήν την περιοχή.

Σύμφωνα με την ιστορικό Άννα Κομνηνού, το Μεσοπόταμο αραδιάζεται  ως μία από τις κυριότερες πόλεις της περιοχής Βαγεονετίας. Αναφέρεται το 1336 από τον Κατακουζηνό, ως μία πόλη που ξεκόπηκε από την  Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το 1335 την συναντούμε με ιδιοκτησιακές πράξεις. Ο Κωνσταντίνος Μεσοποταμίτης, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης,  η καταγωγή του ήταν από το Μεσοπόταμο, όπου το 1223 εξορίζεται από τον Θεόδωρο Άγγελο Κομνηνό, Δεσπότη του Δεσποτάτου Ηπείρου, διότι αρνήθηκε να τον στέψη βασιλιά. Από το Μεσοπόταμο και ο  Βασίλης Μεσοποταμίτης, Στρατηγός στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, όπου το 1081-1082 πολέμησε κατά των Νορμανδών, που είχαν εισβάλει εις το Βουθρωτό και δεν τους επέτρεψε να προχωρήσουν στο βάθος προς το Δέλβινο. Το 1700 ήταν Εξάρχεια.

Ο Αραβαντινός, μεγάλος έλληνας ιστορικός, αναφέρει το Μεσοπόταμο ως μία μεγάλη πόλη.   Το 1432 είχε 24 οικογένειες, ενώ το 1852 ήταν αγρόκτημα με 14 σπίτια. Το 1913 αριθμούσε 111 κατοίκους, το 1927 είχε 142 και το 1935 με 32 σπίτια. Οι κάτοικοί του όλοι ελληνικής καταγωγής και χριστιανοί ορθόδοξοι. Το 1930 άρχισε η πρώτη αλλοίωση του πληθυσμού, αφού εγκαταστάθηκαν μερικές οικογένειες από το Προγονάτι του Τεπελενίου.

Η περίοδος μεταξύ 6^ου -14^ου αιώνα σηματοδοτείτε περίοδος πολιτιστικής ανάπτυξης του χώρου αυτού υπό την φροντίδα των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων. Αυτό αποδεικνύεται απ’ τα δημόσια έργα, μονές υδραγωγείο, γεφύρια, πλακόστρωτους δρόμους κ.ά.

Η πρώτη απογραφή πληθυσμού για το Μεσοποταμο είναι του λόγιου Παναγιώτη Αραβαντινού, ο οποίος το 1852 επισκέφτηκε το χώρο. Αυτός γράφει: «Το Μεσοποταμο, ελληνικότατο χωριόνυμο, αποτελείται από 14 οίκους αγροτών, χριστιανοί, ιδιωτικό τσιφλίκι. Διοικητικά υπάγεται στον Καζά Δελβίνου και θρησκευτικά στην Μητρόπολη Δελβίνου».

Όπως υπόθηκε άνωθεν το Μεσοπόταμο έλαμψε πολιτιστικά στην αρχαιότητα τον 3^ο αιώνα και στη Βυζαντινή περίοδο τον 14^ο αιώνα, αλλά αρχές του 15^ου αιώνα άρχισε χαώδης κατάσταση, διότι ο τόπος εδώ είδε πολλούς χαλασμούς , ληστοεπιδρομές,  και στα τέλη του 1430 αιώνια υποδούλωσή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας .

Σήμερα με όλη τη δημογραφική συρρίκνωση, βλέπουμε πολιτιστική άνθιση. Το πρώην μικρό χωριό με 14 σπίτια το 1852, σήμερα έγινε μεγάλο με 264 νοικοκυριά και προχωρά  με σταθερά βήματα.

Το χωριό συμμετείχε στον Αντιφασιστικό Αγώνα κι εδώ έγιναν πολεμικές συρράξεις ενάντια των φασιστικών δυνάμεων.

Το χωριό έχει μια ικανοποιητική ανάπτυξη. Παράγονται σιτηρά, οπωροκαλλιέργια, η κτηνοτροφία και η μελισσοκομεία. Το Μεσοπόταμο έχει εννιάχρονο σχολείο, εργαστήρια επεξεργασίας του ξύλου του αλουμινίου, οικοδομικών υλικών κ.ά.

Το 2006 , με την μέριμνα του Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας μακαριότατο Αναστασίου ανεγέρθηκε ο νέος Ναός «Πέτρος και Παύλος» και η επαγγελματική τεχνική σχολή «Απόστολος Παύλος» με πέντε ειδικότητες.